Phoenix-Simorgh

 ภาพจาก pinterest.com

ภาพจาก Art Resource, New York – The Piepont Morgan Library via aminoapps.com/

ภาพนกที่ใครๆมองรู้ว่าคือนกฟีนิกซ์  ในตำนานเปอเชียเทียบกับซีมอร์ก Simorgh ในตำนานชาติอื่นๆก็มีชื่อเรียกอื่นๆตามท้องถิ่น.  พออนุโลมสรุปเรื่องเล่าเกี่ยวกับนกรูปลักษณ์เช่นนี้ไว้ด้วยกัน. เป็นนกที่รอบรู้  ทำรังบนกิ่งต้นไม้แห่งความรู้ บางคนว่าบนต้นไม้โลก. 

      ฟีนิกซ์อยู่ได้นานถึงพันเจ็ดร้อยปี, บ้างว่าระหว่าง 500-1000 ปี. ตามความเชื่อโบราณ ในโลกจะมีนกฟินิกซ์เพียงตัวเดียว อยู่ในสวรรค์ ที่เป็นดินแดนงามเกินจะพรรณนาได้ ไกลณสุดขอบฟ้าทางทิศตะวันออก. ไม่มีอะไรตายในสวรรค์ เมื่อนกฟีนิกซ์อายุมากขึ้นๆ ใกล้ถึงเวลาตาย นกนี้จะบินลงสู่ผิวโลก ไปในทิศตะวันตกในป่าของประเทศพม่า (sic) ผ่านทุ่งร้อนระอุของอินเดีย ไปจนถึงป่าละเมาะที่มีพันธุ์ไม้หอมและสมุนไพรในอาเรเบีย  ฟีนิกซ์ จะรวบรวมกิ่งไม้จากต้นสมนุไพรที่นั่น แล้วบินเลียบฝั่ง Phoenicia ในประเทศซีเรีย. ไปอยู่เหนือกิ่งบนสุดของต้นปาล์ม สร้างรังด้วยกิ่งและใบหญ้าที่นำมา แล้วคอยตะวันรุ่ง หน้าหันไปมองดวงอาทิตย์. เมื่อดวงอาทิตย์ปรากฏณเส้นขอบฟ้า นกฟีนิกซ์อ้าปากร้องเพลง เสียงที่เสนาะหู ตรึงดวงอาทิตย์ไว้ครู่หนึ่ง เพลงไพเราะเหมือนประกาศลาตาย. ดวงอาทิตย์ขับรถเทียมม้าต่อไป พร้อมกับบันดาลให้ประกายไฟตกลงที่รังนกที่ลุกไหม้ขึ้น. เช่นนี้ ชีวิตพันปีของนกฟีนิกซ์จบลงในกองเพลิง. ในกองเถ้าถ่าน มีหนอน(sic) ตัวเล็กๆเริ่มกระดุกกระดิก, ภายในสามวัน หนอนเติบใหญ่เป็นนกฟีนิกซ์ตัวใหม่ แข็งแรงและแข็งแกร่ง กระพือปีกบินขึ้นจากรัง มุ่งสู่ทิศตะวันออก มีมวลนกอื่นๆแห่ตามไป. (ในตำนานเจาะจงว่า เป็น “หนอน” ในเมื่อเชื่อว่า มีตัวเดียว ไม่มีการสืบพันธุ์ ไม่มีไข่นก). นกฟีนิกซ์จึงคือสัญลักษณ์ของการเกิดใหม่ ของวัฏจักรชีวิต.

นกฟีนิกซ์ กัด เด็ดก้านสมุนไพร นำก่อเป็นกองไฟ ตัวนกเองลงไปอยู่บนกองไฟ เพื่อเกิดใหม่จากกองเถ้าถ่าน คำอธิบายในสารานุกรม Britannica. ภาพวาดจิตรกรรมน้อยศตวรรษที่ 12 จาก Robana Picture Library/age fotostock

      ชาวอีจิปต์มองนกนี้ว่า เป็นสัญลักษณ์ของวิญญาณจักรวาล ของเทพโอไซริส Osiris ผู้เนรมิตตัวเองใหม่ได้ไม่สิ้นสุด และเชื่อมโยงไปถึงเมือง Heliopolis (helio แปลว่า ดวงอาทิตย์, เมืองนี้จึงแปลว่า เมืองแห่งดวงอาทิตย์) รวมทั้งเชื่อมโยงกับปรากฏการณ์น้ำท่วมน้ำหลากประจำปีในลุ่มแม่น้ำไนล์  เป็นนัยของชีวิตที่มีการฟื้นตัวเองอยู่เสมอ. หลายชาติหลายวัฒนธรรม ต่างเห็นไปในทำนองเดียวกันว่า ฟีนิกซ์เป็นสัญลักษณ์ของความอมตะ.

     ชาวจีนเทียบนกฟีนิกซ์กับทิศใต้ ที่เป็นทิศของฤดูร้อน. ขนนกสีแดง สีไฟ จึงเหมือนสีดวงอาทิตย์. สุริยะเทพทำให้ชีวิตอุบัติขึ้น. ฟีนิกซ์ตัวผู้เป็นสัญลักษณ์ของความสุขและตัวเมียเป็นสัญลักษณ์คู่จักรพรรดินี ตรงข้ามกับตัวมังกรคู่จักรพรรดิ.  ฟีนิกซ์คู่ตัวผู้ตัวเมีย เป็นสัญลักษณ์ของชีวิตคู่ที่ราบรื่นและเปี่ยมสุข, นกฟีนิกซ์ยังอาจนำคู่แต่งงานไปบนเส้นทางสู่สวรรค์ที่สถิตของคนอมตะ. (สำหรับคนจีน ฟีนิกซ์จึงมีอย่างน้อยสองตัว เพศละตัว)

     ศาสนาคริสต์นำนกฟีนิกซ์ไปใช้หมายถึงพระเยซูคริสต์เมื่อฟื้นคืนชีวิต เป็นชีวิตของจิตวิญญาณอมตะ ในขณะที่นกกระทุง pelican สะท้อนภาพของชีวิตในโลกธาตุ.

ตำนานเล่ามาเล่าไป ยังมีอีกมากตามจินตนาการคนและเจตจำนงที่จะนำไปใช้ในบริบทใดเป็นต้น.

ติดตามอ่านบทบาทของนกฟีนิกซ์ในวรรณกรรมเปอเชียเรื่อง ปักษาสัมมนา The Conference of the Birds ตามลิงค์ที่ให้นี้.  

โชติรส รายงาน

๒๗ สิงหาคม ๒๕๖๓.